در فرهنگ اسلامی، سنگ لحد به عنوان عنصری مهم در فرآیند دفن مردگان و احترام به جسم انسان، جایگاه ویژه‌ای دارد. این سنگ با شکل مستطیل‌شکل و شکاف در انتهای قبر، نه تنها ارتباطی با جهت قبله دارد بلکه از نظر فلسفی نیز دلایل گوناگونی برای استفاده از آن وجود دارد. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف سنگ لحد در فرهنگ مسلمانان پرداخته خواهد شد.
سنگ لحد چیست؟
سنگ لحد، یک شکاف مستطیل‌شکل است که در انتهای قبر در سمت قبله قرار می‌گیرد و مسلمانان از آن برای دفن مردگان خود استفاده می‌کنند. این شکاف به صورتی که از کندن کناره قبر به وجود می‌آید، فرآیندی منظم دارد و دلیل استفاده از آن از جوانب فلسفی و عملی متعددی قابل توجیه است.
یکی از دلایل اصلی استفاده از سنگ لحد، ارتباط با جهت قبله است. این شکاف در سمت قبله قرار می‌گیرد تا مردگان به سمت قبله تشییع شوند و در انتهای این شکاف، جسد دراز خوابانده می‌شود. این عمل نه تنها باورهای مذهبی را رعایت می‌کند بلکه به مردگان این امکان را می‌دهد که در قبر به آرامش بخوابند.
در زمینه فلسفه، بستن لحد به معنای جلوگیری از رسیدن خاک به جسد است. این اقدام به عنوان نمادی از احترام به جسم مرده و جلوگیری از تماس آن با عناصر خاک و خسارات ممکنه حاصل از آن، انجام می‌شود. به این ترتیب، مردهان به شکلی دینی و فلسفی در قبرهای خود نگهداری می‌شوند.
در تعریف لحد، اشاره به شکاف کرانه گور و شکاف به درازا داریم. این شکاف به عنوان مکانی برای جای دادن میت در نظر گرفته می‌شود و با استفاده از خشت، سنگ یا مواد مشابه، سنگ لحد قبر ایجاد می‌شود.
به طور خلاصه، سنگ لحد یک عنصر فرهنگی و مذهبی است که در دفن مردگان در جامعه مسلمانان به کار می‌رود و با توجه به جوانب مختلف آن از جمله ارتباط با جهت قبله، محافظت از جسم مرده و نمادهای دینی، ارزش و اهمیت خاصی دارد.
دلایل استفاده از این سنگ
در فرآیند دفن و گذاشتن سنگ لحد بر روی قبر، اعتقادات و ترکیبی از جوانب مذهبی، فرهنگی و اجتماعی نقش زیادی دارد. این عمل نه تنها به عنوان نمادی از مرگ و ترحم به روح فقید، بلکه به عنوان یک مرحله مهم در مسیر روح پس از مرگ در فرهنگ‌های مختلف جهان تداوم دارد.
در اغلب ادیان و فرهنگ‌ها، مراسم دفن به عنوان جزءی از ترتیبات مرگ و زندگی محسوب می‌شود. هنگامی که جسد فرد پس از غسل و آماده‌سازی به قبر می‌رسد، سنگ لحد به عنوان نمادی از استقرار دائمی روح در آخرت نصب می‌شود. این سنگ لحد نه تنها به عنوان نشانگر محل دفن، بلکه به عنوان حاجزی بین دنیای ما و دنیای آخرت نیز تلقی می‌شود.
روح متوفی، طبق باورهای مذهبی، در لحظه دفن ناظر به این رویداد است و در صورتی که امکان بازگشت به دنیای زنده وجود داشته باشد، تا زمانی که به سنگ لحد برخورد می‌کند، می‌پندارد که هنوز زنده است. این تصویر گرایش به بازگشت به دنیای مادی را نمایان می‌سازد.
در معنای استعاری، زمان دفن نقطه ترک ارتباط مادی فرد با دنیاست و برخورد با سنگ لحد نماد مرز بین دو دنیا را نشان می‌دهد. این تصویر، مرحله انتقال روح از دنیای فانی به دنیای آخرت را ترسیم می‌کند.
بنابراین، اعمال مرتبط با سنگ لحد در جامعه‌ها به عنوان رسمی مذهبی و مراسم مهمی برای ایجاد تعامل با دنیای روحانی و نشان دادن احترام به مرگ و زندگی بعد از مرگ در نظر گرفته می‌شوند.
انواع سنگ لحد
سنگ‌های لحد، به عنوان مواد ساختمانی و تزئینی محبوب برای قبرها، از زمان‌های دور باستان تا به امروز مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این انواع سنگ‌ها با توجه به ویژگی‌های مختلف، از جمله استحکام، زیبایی و مقاومت در برابر عوامل طبیعی، تنوع چشمگیری دارند. در زیر، به برخی از معروف‌ترین انواع سنگ‌های لحد اشاره می‌شود:
- سنگ سیمین استان اصفهان:
این سنگ از نوع گرانیت بوده و به عنوان یکی از بهترین سنگ‌های ایران شناخته می‌شود. سنگ قبر سیمین دارای مقاومت و طول عمر بالاست و بافت مخملی و دانه‌های ریز سفید، جلوه و استحکام ویژه‌ای دارد. - سنگ شبق:
این نوع سنگ گرانیتی به دلیل حالت آینه‌ای و رنگ سیاه، جذابیت زیادی دارد و به عنوان یکی از گران‌قیمت‌ترین سنگ‌ها محسوب می‌شود. استفاده بیشتر از آن به دلیل جلب توجه با رنگ ویژه آن انجام می‌شود. - سنگ برزیلی:
این نوع سنگ مصنوعی به دلیل وجود دانه‌های طلایی بر روی آن، دارای زیبایی خاصی است. مقاومت در برابر سرما و گرما، به همراه استحکام بالا، از مزایای این سنگ به شمار می‌روند. - سنگ مرمر:
سنگ قبر مرمر با رگه‌های سبز، آبی و یا صورتی، زیبایی خاصی دارد. این سنگ‌ها، با رنگ‌های کمتر، مقاومت و مرغوبیت بیشتری دارند. اما در برابر باران، آسیب پذیری بیشتری نسبت به دیگر انواع دارند. - سنگ گرانیت:
این سنگ با رنگ سیاه یکدست، از پرکاربردترین سنگ‌ها است. قابلیت استفاده برای ابزارکاری، حکاکی و خطاطی چهره روی سنگ، همراه با استحکام بالا، از ویژگی‌های بارز آن است. - سنگ‌های نانو:
سنگ‌های نانو به عنوان جدیدترین نوع سنگ‌ها شناخته می‌شوند. با دوام و تحمل بالا در برابر فشار، شرایط آب‌وهوایی، نور آفتاب و خش، این سنگ‌ها به سختی برای حکاکی و خطاطی چهره برش می‌خورند. - سنگ گابرو و کوارتزیت:
این سنگ‌ها، از جمله کوارتزیت، گابرو، دیوریت و تراولتن، با قیمت پایین‌تری محسوب می‌شوند. با دوام و کیفیت مناسب، این انواع سنگ‌ها نیز جزو گزینه‌های محبوب برای استفاده در قبرها هستند.
تفاوت سنگ لحد و ضریح
لحد و ضریح دو روش مختلف دفن مرده در فرهنگ اسلامی هستند که هرکدام دارای معنا و دلیل خاصی برای انجام آنها می‌باشند.
لحد به معنای انحراف است، به این معنا که کسی از راه راست منحرف شده باشد. در مورد مسلمانان، مرده را به دو شکل ممکن است دفن کنند، یا به شکل ضریح یا به شکل لحد. در دفن به شکل لحد، قبر به طوری که پشت مرده به سمت شکاف باشد و رو به سمت قبله باشد، کنده می‌شود و مرده درون آن قرار می‌گیرد.
ضریح به این معناست که مرده را در قبری قرار می‌دهند که سراشیبی دارد و رویش به سمت قبله است، سپس بالای آن قبر سنگی قرار می‌دهند که با بدن مرده در تماس نیست و برای جلوگیری از نشت خاک، لایه‌ای از گچ یا گل بر روی سنگ قرار می‌گیرد و سپس خاک بر روی آن ریخته می‌شود.
تفاوت اصلی بین این دو روش دفن در این است که در لحد، قبر به طور مستقیم کنده می‌شود و مرده در آن قرار می‌گیرد، در حالی که در ضریح، قبر ساخته شده و سنگهایی بر روی آن قرار می‌گیرد که با بدن مرده در تماس نیستند.
در کل، هر دو روش دفن از نظر اسلامی برای احترام به مرده و احیاء قیمت او انجام می‌شود، ولی هرکدام دارای مفاهیم و اعتقادات مختلفی هستند که در فرهنگ و ادیان مختلف تداوم دارد.
سنگ لحد در چند خط
سنگ لحد، یک شکاف مستطیل‌شکل در انتهای قبر مسلمانان است که به جهت قبله قرار می‌گیرد و برای دفن مردگان به کار می‌رود. این شکاف با کندن کناره قبر به وجود می‌آید و دارای فرآیند منظمی است. استفاده از سنگ لحد از نظر فلسفی و عملی توجیهات مختلفی دارد، از جمله ارتباط با جهت قبله و محافظت از جسم مرده.
ارتباط با جهت قبله یکی از دلایل اصلی استفاده از سنگ لحد است تا مردگان به سمت قبله تشییع شوند و در انتهای شکاف، جسد دراز خوابانده می‌شود. این عمل نه تنها به احترام به باورهای مذهبی کمک می‌کند بلکه به مردگان امکان می‌دهد در قبر به آرامش بخوابند.
در زمینه فلسفه، بستن لحد به معنای جلوگیری از رسیدن خاک به جسد است و نماد احترام به جسم مرده و جلوگیری از تماس آن با خاک و خسارات احتمالی است. سنگ لحد به عنوان مکانی برای جای دادن میت در نظر گرفته می‌شود و با استفاده از خشت، سنگ یا مواد مشابه، ساخته می‌شود.
استفاده از این سنگ در فرآیند دفن نه تنها ابعاد مذهبی و فلسفی دارد بلکه نقش مهمی در ایجاد تعامل با دنیای روحانی و نشان دادن احترام به مرگ و زندگی بعد از مرگ در جامعه‌ها ایفا می‌کند. انواع مختلف سنگ لحد، از سنگ‌های گرانیتی مانند سیمین استان اصفهان تا سنگ قبر نانو خارجی و …، هرکدام با ویژگی‌های خاص خود، در فرهنگ‌ها به کار می‌روند.
علاوه بر این، در مراسم دفن و نصب سنگ لحد، اعتقادات مذهبی و جوانب اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کنند. مردگان به دو صورت لحد یا ضریح دفن می‌شوند که هرکدام دلایل و معانی مختلفی دارند. در کل، این عمل به عنوان یک مرحله مهم در مسیر روح پس از مرگ و احیاء ارزش‌ها و باورهای مردم در فرهنگ اسلامی تلقی می‌شود.
